مرمت و احیا خانه باغ اتحادیه تهران-خانه باغ امین السلطان

تهران، خیابان لاله زار، انتهای کوچه اتحادیه/ شرکت مشاور: مهندسین مشاور آکران شرکت پویا مهر/ معمار و طراح: معین افضل خانی

1 19 4 دقیقه خوانده شد

107

نام: مرمت و احیا خانه باغ اتحادیه تهران/
سایر نام ها: خانه باغ امین السلطان
شناخته شده به عنوان: خانه دایی جان ناپلئون^۱
آدرس: تهران، خیابان لاله زار، انتهای کوچه اتحادیه/
شرکت مشاور: مهندسین مشاور آکران [ درباره شرکت ] + شرکت پویا مهر/
معمار و طراح: معین افضل خانی/
مدیر پروژه / مدیر اجرایی کارفرما: دکتر یاسر جعفری
تیم طراحی: سامان کارگر، زهرا عزیزی، فرزاد صالحی، حنا مبارکی، فتانه فرید، محمد غلامنژاد، ندا مدبر، رضا قریشی/
طراحی منظر: غزال روحانی
تاریخ: ۱۳۹۴-۱۳۹۸
مساحت زمین: ۸۳۴۰ مترمربع/
نوع: عمومی، بازسازی، میراث فرهنگی /
مشاور سازه: علی فروغی (مهندسین مشاور آکران)
تاسیسات الکتریکی: حنیف عزیززاده
تاسیسات مکانیکی: سید مهدی میرحبیبی (مهندسین مشاور آکران)
شرکت های پیمانکاری: طرح اسپاش، صحراوش، آبتین بتن تهران، آرمان سروش
نظارت: شرکت پویا مهر
كارفرما: سازمان زیباسازی شهر تهران/
عکاسان: پرهام تقی اف، محمد طیران (تصاویر بعد از بازسازی)
فیلم: کلیک کنید!
تصاویر۳۶۰ درجه: نیما نوشیروانی / لینک ۱ / لینک ۲ / لینک ۳ / لینک ۴

۱) دایی‌جان ناپلئون (۱۳۵۵) نام یکی از مجموعه‌های تلویزیونی ایرانی است که قبل از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ در ایران ساخته شد و از تلویزیون ملی ایران پخش گردید. این مجموعه تلویزیونی بر اساس رمانی به همین نام اثر نویسنده طنزپرداز معاصر ایرانی ایرج پزشک‌زاد تهیه و توسط ناصر تقوایی کارگردانی و تولید شد.

خانه باغ اتحادیه تهران، بنایی است با ویژگیهای شاخص و ابعاد هویتی قابل توجه که در زمانهای مختلف و در کشاکش حوادث گوناگون، تا به امروز نوعی از شخصیت و وجاهت را تجربه نموده است که تنها مکانهای انگشت شماری در پایتخت از آن برخوردار بوده اند. خانه باغ اتحادیه فعلی که در سال ۱۳۹۳ با همت بسیاری از شخصیت های حقیقی دوست دار حفظ هویت شهر تهران به تملک شهرداری درآمد، حدودا ۹ هزار متر از اراضی پرخاطره ترین خیابان تهران قدیم را به خود اختصاص داده است، روایتی عینی در قالبی معمارانه که داستان زندگی خانواده ای را ترسیم می کند که حدود ۱۵۰ سال پیش برای اولین بار پا به این عمارت گذاردند.

موقعیت کلیدی خانه باغ اتحادیه که در حد فاصل خیابان فردوسی و لاله زار قرار گرفته است، این خانه را به مکانی برای وقوع برخی اتفاقات حساس سیاسی مبدل کرد و به حافظه تاریخ سپرد. سینه خانه اتحادیه مالامال از روایت های شخصی و جمعی، خانوادگی و اجتماعی بوده است و از این رو جهت بازسازی و مرمت اجزا گوناگونش پهنه باغ برای ما به سایت باستان شناسی مبدل شد تا لایه به لایه روایات و بناها را واکاوی کنیم و به حقیقت آن ها پی ببریم. شناسایی عناصر کلیدی روایت خانه باغ اتحادیه نه تنها برای بازسازی و مرمت لازم بود بلکه برای رسیدن به درک و شناخت عمیقی که قوه محرکه طراحی فضاهای جدید الحاقی یه خانه بودند حیاتی بود.

چندین حوض، مجموعه حمام و مطبخ، اشیاء فراموش شده، حوضخانه ای اصیل و رواق سراسری (که تقریبا هیچ اثری از آن به جا نمانده بود) در این فرآیند کشف و بازسازی شدند. برای فضاهایی که روزی مامن خاندانی مشهور بودند داستان و کاربری های جدید اجتماعی نوشته شد. در سناریو جدید خانه تبدیل به مجموعه از کافه ها، گالری ها، اتاق های گفتگو و مطالعه، آمفی تئاتر و فضاهای اداری شد. بخش عمده از فضاهای الحاقی در زیر زمین جای گرفتند تا از تحمیل بار سنگین حجمی و بصری بر سطح سایت جلوگیری شود.

بخشی از بنای خانه باغ اتحادیه، در محدوده ی املاک ظهیرالدوله (بخش غربی) بوده و بخش اصلی آن نیز در تملک اتابک خان امین السلطان (بخش شرقی) بوده است. اسنادی از فروش باغ ظهیرالدوله به نصیر خان صارم الملک ملقب به سردار جنگ در سال ۱۲۸۳ ه.ش موجود است که نهایتاً در ۱۲۹۵ ه.ش، همین ملک به حاج رحیم اتحادیه فروخته می شود. گویا تتمه ی ملک امین السلطان در کرانه ی شرقی ملک اتحادیه نیز در همان ۱۲۹۵ ه.ش با خرید آن از ورثه ی امین السلطان به بنای اصلی خانه باغ اتحادیه ضمیمه گشته است.

قبل از مهاجرت خاندان اتحادیه از تبریز به تهران و استقرار آن ها در این باغ، این مجموعه سال ها به باغ امین السلطان معروف بود و محل پذیرایی از میهمانان خارجی دربار محسوب می شد. در گذر زمان با افزایش جمعیت اعضای خانواده اتحادیه، تدریجا کوشک ها و بناهای جدید به این مجموعه اضافه میشد، و حتی گاهی برخی فضاها که مورد نیاز نبودند مدفون شده و جای خود را به فضاهای جدید میدادند. برخی داستان ها لایه به لایه بازگو و سپس برای همیشه پنهان می شدند. برخی هم با قوت به حیات خود تا به امروز ادامه می دادند. در مجموع می توان به طور حتم گفت که عمده ی ساخت و سازها در این محل متعلّق به دوره ی رضاخانی است و آوارهای به دست آمده در گودال این بخش، این مدّعا را اثبات می نماید. آنچه مسلّم است، این بنا در ۱۳۲۰ شمسی بنایی سالم و دارای کاربری بوده و شواهد زیادی برای این ادعا در اسناد بررسی شده به دست آمده است.

دهه پنجاه در تاریخچه ی باغ اتحادیه مصادف با هنگامی است که مدیر تولید سریال تلوزیونی به ناصر تقوایی پیشنهاد بازدید از یک باغ در لاله زار را می دهد. کارگردان خوش سلیقه و باذوق، اصلاً گمان نمی کند که این همان خانه ی رؤیایی و مناسب برای فیلمبرداری سریال «دایی جان ناپلئون» باشد. در حین بازدید به خوبی متوجه می شوند که نه تنها ابعاد و فضای بیرونی و ظواهر این عمارت برای ساخت یک فیلم، کاربردی و مناسب است، بلکه هویت و اصالت بنا و فضای عاطفی آن هم با اصل داستان انطباق قابل ارجی دارد. مرمّت بخشی از فضای تخریب شده ی باغ و عمارت ها، نیز طی کردن مراحل قانونی و اجرایی باز کردن درب ی به کوچه ی هنر از حیاط باغ که حاصل پیگیری های قطبی، رئیس وقت تلویزیون و موافقت نیک پی شهردار تهران است، چندی زمان می برد. پس از آن پروسه ی فیلم برداری شروع می شود و وجود چندین خانه و خانواده در یک حیاط بزرگ که عملاً مستقل هستند، ولی ریشه های مشترک غیر قابل انکار دارند، نیز تعاملات بغرنج آن ها که حاصل اختلافات خانوادگی قدیمی است، در بازسازی رمان دایی جان ناپلئون پزشکزاد توسط ناصر تقوایی به شکل خوبی مؤثر می افتد.