خانه انیس الدوله

به گزارش دیده بان معماری؛ خانه انیس الدوله واقع در خیابان ولی عصر(عج) تهران بالاتر از چهارراه مولوی و روبروی مهدیه تهران قرار دارد. مهدیه تهران محل برگزاری مراسم های متعدد در مناسبتهای مذهبی از جمله دعای ندبه صبح روز جمعه می باشد که هر جمعه تعداد بسیار زیادی از مردم به این محل مراجعه می نمایند. این خانه دقیقا روبروی مهدیه تهران قرار گرفته و متعلق به اتحادیه گوشت گوسفندی تهران است که تابلوی بزرگ آن باعث شده قدمی و سنتی و میراثی بودن این بنا پنهان شود. انیس‌الدوله همسر اول ناصرالدین‌شاه بود که از حمایت وی در تحریم تنباکو به عنوان مبارزه‌ای زنانه علیه استعمار بریتانیا یاد می‌شود. این ساختمان دو طبقه روزگاری در باغ بزرگی واقع شده بود که اکنون به صورت حیاط باقی‌مانده است. دو قنات وظیفه آبیاری این باغ را داشتند و یک حوض هم در وسط آن قرار گرفته است. دو ایوان طبقه اول از مهمترین مشخصات این بنا است که در وسط یک طاق نیم‌دایره، پر از تزئینات گچ‌بری آذین شده است. گفته می‌شود که این بنا در دوره قاجار شگفتی‌های معماری زمان خود را داشته است و ظرافت‌های خاصی در ساخت آن دیده شده است.

این عمارت تاریخی دارای 140 سال قدمت بوده و متعلق به فاطمه سلطان خانم انیس الدوله، یعنی سومین همسر عقدی ناصر الدین شاه قاجار و ملقب به ملکه ایران می باشد. انیس الدوله، همسر بانفوذ و سرشناس ناصرالدین شاه بود و این خانه که به نام وی شهرت دارد، ظاهرا پس از ترور ناصرالدین شاه محل زندگی او در سال های پایانی عمرش می باشد.

آدرس خانه انیس الدوله: خیابان ولیعصر بالاتر از چهار راه مولوی، روبروی مهدیه تهران

انیس الدوله بانفوذترین و محبوب ترین چهره در دربار ناصرالدین شاه بود. مقام او بر سایر همسران شاه برتری داشت و از این رو می توان او را ملکه سلطنتی ایران دانست. وی نشان حمایل آفتاب و تمثال همایونی را از شاه دریافت کرده بود.

نام اصلی انیس الدوله، فاطمه بود. وی دختر یتیمی بود که توانست تا مرحله سوگلی بودن اندرونی پرجمعیت شاه قاجار برسد. وی، اهل روستای امامه لواسان بود و در جریان یکی از شکارهای ناصرالدین شاه، شاه وی را که چوپان گله عمویش بود را دید. پس از کمی گپ زدن، فاطمه دل شاه را برد. به گونه که شاه پس از برگشت از شکارگاه، این دختر را به قصر آورد و به دست جیران، یکی از زنان محبوب خود سپرد تا آداب و رفتار زندگی درباری را به اون بیاموزد.

پس از درگذشت جیران، شاه با انیس الدوله ازدواج نمود. وی پس از ازدواجش مدام در دربار در حال رشد بود و به گونه ای ملکه غیررسمی ایران محسوب می گردید. البته عکس های وی امروز گواه بر این مدعاست که وی با معیارهای زیبایی شناسانه امروز فاصله زیادی داشته است. به هرحال شاه به قدری به وی علاقه داشت که انیس الدوله می توانست هر مقامی را عزل و نصب نماید.

گفتنی است که در میان 84 زن حرم سرای ناصرالدین شاه، تنها یکی بود که واقعا به شاه قاجار عشق می ورزید. این طور که نوشته اند، هنگامی که پس از ترور ناصرالدین شاه مقرری ماهانه اش را پیش او بردند، وی با دیدن عکس ناصرالدین شاه روی اسکناس به قدری گریه کرد که حالش بد شد و نهایتا از همین بیماری درگذشت.

موقوفات این زن مقتدر قجری نیز قابل توجه است. وی وقف کننده «جیقه الماس» به حرم حضرت امیر المومنین(ع)، «پرده مروارید» به آستان اباعبدالله (ع)، ضریح نقره برای شهدا کربلا، «نیم تاج الماس» به آستان مقدس امام رضا(ع) می باشد. هم چنین تعمیر درنقره طلاکوب مسجد گوهر شاد، وقف روستای کاشانک، بنای پلی در ناصر آباد از توابع لواسان و… از دیگر کارهای وی است.

ظاهرا مالکان قاجاری، این بنا را در زمان پهلوی اول به آموزش و پرورش می فروشند. پس از آن این عمارت از حالت مسکونی خود خارج شده و به شکل مدرسه در می آید. جالب است بدانید که پروفسور محمود حسابی یکی از دانش آموختگان همین مدرسه بوده است. در سال 1330 نیز این بنا به تملک شخصی به نام نادر اصفهانی درمی آید. با این حال ازدهه 1350 به علت نزدیکی ساختمان به کشتارگاه، ساختمان تبدیل به اتحادیه گوشت گوسفندی تهران می گردد. در حال حاضر نیز تنها کاربری ساختمان همین است.

این عمارت دارای دو طبقه بوده و 721 متر مربع مساحت دارد. هم چنین این ساختمان دارای دو در ورودی از سمت خیابان بوده که یکی به ساختمان و دیگری نیز به حیاط خانه راه دارد. حیاطی که یکحوض بزگر با تنه درختان کهن در وسط آن دیده می شود. هم چنین در کنار همه این ها، تزئیناتی با سرستون هایی به حالت و سبک یونانی و ستون های حجاری شده با پایه های گچ بری شده و نقاشی شده و نیز شومینه های قدیمی، همه و همه از زیبایی های این خانه هستند.

جالب است بدانید که طبقه همکف این خانه، با اختلاف یک پله از کف حیاط آن پایین تر است. این طبقه شامل یک ایوان رو به جنوب، دو اتاق اصلی در شمال ایوان و نیز یک انبار در منتها الیه غربی و آشپزخانه و حمام و رختکن و توالت در بخش شرقی مجموعه است. در طبقه اول نیز شامل یک ایوان رو به جنوب بوده و در شمال این ایوان دو سالن بزرگ، یک فضای پشتیبانی (آبدارخانه) و یک پیش فضا در ضلع شرقی سالن ها واقع گردیده است. در انتهای ضلع غربی نیز یک راه پله ارتباطی با طبقه پایین احداث گردیده است.

خانه انیس الدوله در اواسط قرن نوزدهم ساخته شد. انیس الدوله، که نام حقیقی‌اش مهدعلیا بود، در واقع همسر ناصرالدین شاه و مادر ولیعهدش، مظفرالدین شاه، بود. او به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌ها در دربار قاجار شناخته می‌باشد.  این خانه به‌عنوان محل اقامت و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی او طراحی و ساخته شده است.

معماری خانه انیس الدوله به‌خوبی نشان‌دهنده سبک قاجاری است. این سبک به‌دلیل استفاده از عناصر و تزئینات خاص، به‌ویژه در طراحی داخلی، شهرت دارد. معماری این خانه ترکیبی از معماری ایرانی و اروپایی است که در آن می‌توان تأثیرات فرهنگی مختلف را مشاهده کرد.

خانه انیس الدوله به‌صورت چهارگوش طراحی شده و دارای حیاط مرکزی است. این حیاط با درختان و گل‌های متنوع احاطه شده و به‌عنوان فضای اصلی خانه عمل می‌کند. در اطراف حیاط، اتاق‌ها و فضاهای مختلف قرار دارند که هر یک کاربری خاصی دارند.

آینه‌کاری: یکی از ویژگی‌های برجسته معماری قاجاری، استفاده از آینه‌کاری در دیوارها و سقف‌ها است. در خانه انیس الدوله، آینه‌کاری‌های هنرمندانه با طراحی‌های گل و گیاه تزئین شده که جلوه‌ای خاص به فضا می‌بخشد.

گچ‌بری: گچ‌بری‌های ظریف و دقیق، از دیگر تزئینات داخلی خانه هستند که به زیبایی و ظرافت معماری این بنا افزوده‌اند. این گچ‌بری‌ها معمولاً شامل نقوش اسلیمی و هندسی هستند.

نمای خانه انیس الدوله نیز با استفاده از کاشی‌کاری‌های رنگی و نقوش زیبا تزئین شده است. این تزئینات نمایی شگفت‌انگیز به ساختمان بخشیده و آن را از سایر بناهای دوران قاجار متمایز کرده است.

خانه انیس الدوله شامل چندین اتاق است که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند. اتاق‌های نشیمن، خواب و پذیرایی به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که فضایی گرم و دلنشین را برای ساکنان فراهم کنند.

حیاط مرکزی این خانه دارای فضایی برای استراحت و تفریح طراحی است. درختان کهن و باغ‌های زیبا، به این فضا جلوه‌ای طبیعی و آرامش‌بخش می‌بخشند. وجود آب‌نماها و فواره‌ها در حیاط، به زیبایی و جذابیت این مکان افزوده است

به گفته ریاست اتحادیه گوشت فروشان، کارکنان از کارکردن در خانه ای که اختیار هیچ گونه تغییری در آن وجود ندارد، خسته شده اند. گفتنی است که تا به حال مکاتبات فراوانی با سازمان میراث فرهنگی و شهرداری برای خرید این خانه و تغییر کاربری آن به یک مکان فرهنگی صورت پذیرفته است. این تلاش ها همگی تا به حال حاضر بی نتیجه مانده است و سازمان میراث فرهنگی در این سال ها تنها عملیات مرمت بنا را انجام داده است. این در حالی است که درخواست مالک آن، فروش بنا است.