به گزارش دیده معماری؛
تهران از زمان تاجگذاری آقامحمدشاه به طور غیررسمی پایتخت ایران شده بود. نزدیک به یک سده بعد، به موجب جنبش مشروطه ایران، در ۹ دی ۱۲۸۵ سندی توسط مظفرالدین‌شاه قاجار امضا شد که بعدها به قانون اساسی مشروطه معروف شد. در این سند که با عجله نوشته شده بود، به ماهیت و اختیارات مجلس شورای ملی و از جمله محل تشکیل جلسات آن در قصر گلستان تهران اشاره شده بود ولی اشاره به پایتخت ایران نشده بود. مظفرالدین شاه که در بستر مرگ بود، پنج روز پس از امضای سند درگذشت.
محمدعلی‌شاه، تصمیم داشت نه مانند پدر، بلکه مانند پدربزرگش با اقتدار حکومت کند. او همان ابتدا با دعوت نکردن نمایندگان مجلس شورای ملی به جشن تاجگذاری خود، بی‌اعتنایی‌اش به نمایندگان مردم را نشان داد. نمایندگان هم با توجه به ترجمهٔ قانون اساسی بلژیک، اصول یک نظام حکومتی پارلمانی را در متمم قانون اساسی مشروطه گنجاندند. در اصل چهارم این قانون (که در ۱۰۷ اصل بود)، برای اولین بار در تاریخ آمده بود که پایتخت ایران طهران است. محمدعلی شاه ابتدا از امضای این سند خودداری ورزید ولی با افزایش اعتراضات همگانی و اعتصاب‌های چندماهه در شهرهای بزرگ ایران و نیز ترور صدراعظم میرزا علی‌اصغر اتابک که حامی او بود، در ۱۴ مهر ۱۲۸۶ متن متمّم را در قصر سلطنتی طهران امضا کرد.
قدمت «پایتخت» یا مقر حکم‌رانان در ایران به هزاران سال پیش می رسد. از شهر «اَوان» در تمدن ایلام حدود 5000 سال پیش تا بعد ها هگمتانه (دوران مادها)، پاسارگاد (هخامنشیان)، نیشابور (طاهریان)، آمل (طبرستان)، سلطانیه (ایلخانیان) تا دوران معاصر که به اصفهان (صفویه)، مشهد (افشاریه)، شیراز (زندیه) و در نهایت تهران.
در ۱۲ مرداد ۱۳۹۵ و به پیشنهاد شهرداری تهران، شورای اسلامی شهر تهران با مصوبه شماره ۲۲۱۴ پیشنهاد تعیین روز تهران را به شورای فرهنگ عمومی ایران ارائه کرده بود، اما این مصوبه سال‌ها بدون اقدام مؤثر باقی ماند. در طی سالهای بعد، روز تهران به طور غیر رسمی و بدون ثبت در گاه‌شماری رسمی گرامی داشته می‌شد. در برهه‌ای، صحبت از نامگذاری ۱۲ بهمن (روز بازگشت امام روح‌الله خمینی به ایران در ۱۳۵۷) هم بود.
در شهریور ۱۴۰۲، شورای شهر تهران با مصوبه‌ای بر حل این موضوع تاکید کرد. در ۲۹ شهریور ۱۴۰۴، شورای فرهنگ عمومی ایران در نهایت ۱۴ مهر را رسماً روز تهران اعلام کرد.
تهران با مساحتی حدود ۷۳۰ کیلومتر مربع، در دامنه جنوبی رشته‌کوه البرز قرار دارد و ارتفاع آن از ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ متر متغیر است، این موقعیت جغرافیایی، آب و هوایی معتدل کوهستانی به تهران بخشیده، با زمستان‌های سرد و تابستان‌های گرم. رودخانه‌هایی مانند کرج و جاجرود، منابع آبی مهمی هستند، هرچند چالش‌هایی مانند خشکسالی و آلودگی هوا بر شهر سایه افکنده است.
تهران به ۲۲ منطقه تقسیم شده و از شمال به جنوب، از محله‌های مانند فرمانیه تا مناطق جنوبی مانند شهرری، طیفی از سبک‌های زندگی را نشان می‌دهد، پارک‌های بزرگی مانند ملت و لاله، فضاهای سبز مهمی برای شهروندان فراهم می‌کنند، هرچند ترافیک سنگین و آلودگی، چالش‌های اصلی هستند، که با طرح‌هایی مانند گسترش مترو – که اکنون بیش از ۲۰۰ کیلومتر طول دارد – تلاش کرده این مشکلات را کاهش دهد.
این شهر مرکز هنرهای نمایشی، موسیقی و ادبیات ایران است، تئاتر شهر، به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه تئاتری خاورمیانه، میزبان اجراهای متعدد است، موزه‌های تهران مانند موزه ملی ایران و موزه هنرهای معاصر، گنجینه‌ای از آثار باستانی و مدرن را حفظ می‌کنند، جشنواره‌های سالانه مانند فیلم فجر و کتاب تهران، تهران را به کانون فرهنگی تبدیل کرده‌اند.
تنوع قومی، غذاهای محلی مانند دیزی و کباب را با تأثیرات بین‌المللی آمیخته است، بازار بزرگ تهران، با قدمتی بیش از ۲۰۰ سال، نه تنها مرکز تجارت است، بلکه نمادی از زندگی روزمره شهروندان است. در حوزه ادبیات، نویسندگان بزرگی ریشه در تهران دارند و آثارشان تصویرگر زندگی شهری است. موسیقی سنتی ایرانی در تالار وحدت اجرا می‌شود، در حالی که کنسرت‌های موسیقی در سالن‌های مدرن مانند میلاد، نشان‌دهنده پویایی فرهنگی است.
تهران با مشکلاتی مانند زلزله‌خیزی، آلودگی هوا و ترافیک دست و پنجه نرم می‌کند. طرح جامع تهران، با تمرکز بر توسعه پایدار، به دنبال حل این مسائل است و روز تهران فرصتی برای بازخوانی گذشته و ترسیم آینده است، جایی که این شهر کهن، با پویایی‌اش، همچنان قلب ایران باقی می‌ماند.
تهران بیش از ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی کشور را تأمین می‌کند. تهران، نبض اقتصاد ایران است و بیش از ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی کشور را تأمین می‌کند، این شهر مرکز بورس اوراق بهادار، بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ است.
صنایع خودروسازی، نفت و فناوری اطلاعات در تهران متمرکز هستند. پارک‌های فناوری مانند پردیس، نوآوری را ترویج می‌دهند و استارت‌آپ‌هایی مشهور از این شهر برخاسته‌اند، گردشگری نیز نقش مهمی دارد؛ جاذبه‌هایی مانند برج میلاد – ششمین برج بلند جهان سالانه میلیون‌ها بازدیدکننده جذب می‌کند.
نامگذاری روزی در گاه‌شماری به نام یک شهر، پیشینه بین‌المللی طولانی ندارد. در روسیه، نخستین یا دومین دوشنبه سپتامبر، روز مسکو و ۲۷ام مه، روز سن پترزبورگ است. همچنین شهرهای دیگر روسیه، روز رسمی خود را دارند. در برخی کشورهای پیشرفتهٔ مانند ایالات متحده آمریکا، انگلستان، فرانسه، چین، ژاپن و هند، چنین رویدادی مشاهده نمی‌شود. در ایتالیا، ۲۱ آوریل به عنوان روز زایش رم گرامی داشته می‌شود. در اسپانیا، ۲ مه روز مادرید است.
در گاه‌شماری رسمی ایران، ۲۸ مهر روز اراک، ۴ مرداد روز اردبیل، ۲ بهمن روز ارومیه، ۱ آذر روز اصفهان، ۱۸ اسفند روز بوشهر، ۱۴ مرداد روز تبریز، ۲۰ اردیبهشت روز خرم‌آباد، ۱۲ دی روز رشت، ۳ بهمن روز زاهدان، ۸ مرداد روز زنجان، ۶ اردیبهشت روز سنندج، ۱۵ اردیبهشت روز شیراز، ۹ شهریور روز قزوین، ۱۷ دی روز کرمان، ۵ مرداد روز کرمانشاه، ۲۰ شهریور روز گرگان، ۱۰ دی روز مشهد، ۱ شهریور روز همدان و ۲۷ اردیبهشت روز یاسوج است.
منابع:
https://fa.wikipedia.org
https://shahrosanaatkhabar.ir
استانداری تهران